Дмитрий Максимович Акулич - Каб жыць…

– Збірайцеся ў дарогу! – прымчаўся верхам на кані камандзір.

Сцяпан кожнага абняў і расцалаваў перад сыходам. Паліна хрысцілася, малілася.

– Вы не турбуйцеся. Вярнуся. – цяжка ўздыхаючы прашаптаў Сцяпан. – Бывайце!

“Ох, ужо наплачацца мама!” – падумаў сын.

Доўга яшчэ стаяла сям'я. Усе працягвалі махаць услед сыходзячаму на вайну сыну, брату.

***

Немцаў з вёскі выгналі, але спакою не было. Паліцыя, уцякла ў лес, пасля прыходзіла ў вёску прасіць ежы. Хадзілі з вінтоўкамі, стралялі, забівалі. Мужыкоў у вёсцы амаль не засталося. Адны ўдавы ды дзеці.

Адны сыходзяць, прыходзяць іншыя. Былыя паліцыянты, нямецкія салдаты, якія ўцяклі ў лес, усе ішлі.

Налётчыкі зайшлі ў суседнюю хату, да суседзяў Лешанка. Расчынілі дзверы. Бачаць: маці стаіць, істэрычна крычыць, тузаючыся над дзіцячым целам. Дзіця ляжала мёртвае. Ганка разгарнула халоднага дзіцяці і прыціснулася да яго. Сядзела і горка плакала. Былыя паліцыянты перавярнулі ўсё, у пошуках чагосьці патрэбнага. Пуста.

Хутка перабягаюць у наступную хату. Паліна схавала сваіх дзяцей пад падлогу. Паліцыянты заходзяць да іх. За сталом сядзіць муж і дрыготкі пажылы, высокі старык.

– Выходзьце, вылазьце, а то страляць будзем! – пачуўшы дзяцей, гучна прыказаў чалавек з пісталетам.

Дзеці вылезлі, падбеглі да таты. Схаваліся за ім.

– Дай хлеба! Аддавай ежу! – махаў вінтоўкай мужчына, у чорнай ірванай вопратцы.

– Не чапайце вы іх, пакіньце ў спакоі бедных людзей. – лае няпрошаных, стары, злосна патупаў нагамі, прыціх.

Паліна спякла апошні хлеб. Аддала. Бо не дасі, атрымаеш кулю: то ад чужых, то ад сваіх.

***

Сын пісаў дадому. Пазней, лісты прыходзілі ўсё радзей.

З таго часу, як прыйшоў апошні ліст, больш вестак ад Сцяпана не было.

На маці нарынулі ўспаміны пра сына. Кожны дзень, яна ўсё выглядвала ў вакно.

– Дзякуй Богу, дачакалася!..

Нарэшце такі прыйшоў чалавек з лістом. Жанчына ўскочыла. Замерла, застыла сэрца. Прыйшло апавяшчэнне. Сцяпан прапаў без вестак. Яна села на хістаючы зэдлік. Паліна працягла раўла. Пасля, муж узяў паперу, трывожным позіркам прайшоўся па словах. Перачытваў зноў і зноў, але ўжо не так хутка, павольна перабіраў кожнае слова. Ён не ведаў, што казаць. Ён спустошаны нейкі, проста моўчкі ўстаў і схаваў у скрыначку ўлётку. Выйшаў на двор. Увесь гэты дзень і палову наступнага, Паліна не магла супакоіцца. Дочкам было балюча глядзець на маму. Усё ж яна не моцна верыла таму, што прачытала. Не жадаючы згаджацца з гэтым, матчына сэрца падказвала ёй, што яе дзіця жывое.

Праз два месяцы ў хату пагрукаў паштальён, дванаццацігадовы хлопчык. Прыйшоў ліст ад Сцяпана. Сын доўга быў пад заваламі пасля абстрэлу. Раненне вачэй, спіна ў шнарах. Аскепкі ў лёгкіх, аперацыю ніхто не рабіў. Яму засталося жыць колькі зможа. Ногі сарваныя. Усё цела ў швах. Доўга ляжаў у шпіталі, як трохі ачомаўся і добра сябе адчуў, адразу ж напісаў дадому. Радасная навіна аб жывым сыне супакоіла сэрца маці і бацькі.

***

Гукі выбухаў і стрэлаў болей не чуваць. Смутак і сум ад разбурэнняў, ад наступстваў, на сэрцы адчуваюць жыхары Пратасоў. Вайна ад іх сыйшла. Але ўсё вакол прапала, згарэла, трэба аднаўляць. Шмат драўляных крыжоў – у лясах, на палях, каля канаў. Мужыкі вяртаюцца з фронту. Раздаецца дзіцячы смех на бляклых вуліцах.

Мінулыя гады ажывалі ў сэрцах людзей, іх зноў трывожылі ўспаміны.

Гэтыя чатыры гады вайны здаваліся вечнасцю…