Edmond Privat - FEDERALA SPERTO

sen ia helpa profito al Etiopio, kaj la anglo-franca ŝiparo trankvile lasis la italajn ŝipojn transporti armeojn al Afriko. La Ligon oni permesis ludi nur la rolon de pacjuĝisto sen polico.

XXVII. REEKZAMENO DE KONTRAKTOJ

Kiel ni  jam diris, Lord Cecil  proponis post la unua mondmilito, ke la novaj landlimoj estu fiksataj nur por la daŭro de kvin jaroj. Dua konferenco tiam okazus por ekzameni eblajn ŝanĝojn. Intertempe batalemo kaj venĝemo trankviliĝus kaj oni povus pli facile apliki la konsilon de Prezidanto Wilson , kiu deklaris la 27-an de septembro 1918, ke senpartia sinteno devas “ fari nenian diferencon inter tiuj, al kiuj ni emas agi juste kaj tiuj, kontraŭ kiuj ni ne tiel emas ”.

Ĉar la ideo ne ŝajnis al kolegoj sufiĉe praktika, Lord Cecil  pledis por alia maniero lasi la pordon malfermita al eblaj ŝanĝoj pacaj kun severaj sankcioj kontraŭ ĉiu ŝtato, kiu provus trudi ŝanĝon per atako.

Kun tiu celo li submetis al la Pariza Konferenco en 1920 projekton de artikolo laŭ la jena teksto: “ La altaj kontraktantoj intencas respekti la teritorian netuŝeblecon de ĉiuj membro-ŝtatoj de la Ligo kaj ilin defendi kontraŭ ĉia ekstera atako. Tial ili kundecidas antaŭvidi rimedojn por malebligi ĉian provon de aliaj ŝtatoj perforte ŝanĝi la teritorian aranĝon ekzistantan je la tempo de ĉi tiu kontrakto. ” (Ĉapitro I, art. 2).

Post tiu promeso kune rezisti al perforto, la projekto malfermis fenestron al paca aerŝanĝo: “ Se montriĝos iam ajn, ke landlimoj de iu ŝtato, tiel garantiataj laŭ la ĉi supra artikolo, ne plu konformiĝas al la postuloj de la situacio, la Ligo ekzamenos la problemon kaj rajtos rekomendi al la koncernaj ŝtatoj iajn ŝanĝojn, kiujn ĝi juĝos necesaj. Se tia rekomendo estas malakceptata de la koncernatoj, tiam estos por la membro-ŝtatoj de la Ligo la devigo konsentita en la ĉi supra artikolo protekti tiun teritorion kontraŭ atako. ” (Ĉap. II. art 1.) *

*  10. Vidu D. M. Miller : “ The Drafting of the Covenant ” kaj Tamara Hauchmann-Tcherniak : Revue de Droit International , N-ro 1, 1939.

Tiamaniere la Ligo rajtus submeti al la Tribunalo en Hago peton por ŝanĝo de landlimo kaj poste rekomendi la juĝon senpartian al la disputantaj landoj. Se ili rifuzus akcepti la juĝon, la Ligo tiam ĉesigus sian garantion al tiu teritorio, kaj lasus iliajn kanonojn paroli. Oni tiam havus negativan sankcion kun la celo devigi tiun, kiu ne ŝatas cedi.

Samtempe tio povus kaŭzi danĝeron de loka milito, kaj tial la Pariza Konferenco ne konsentis kun tiu projekto, sed la rezultato estis eĉ pli malbona, ĉar la pordon oni tiam plene ŝlosis kontraŭ ĉia paca kaj trankvila reekzameno de situacioj, kaj fine oni ne plu protektis iun ajn kontraŭ perfortaj ŝanĝoj.

Ioman restaĵon el la ideo de Lord Cecil  oni ja lasis en artikolo 19 de la Liga Kontrakto, sed en formo mortlitera: “ La ĝenerala kunveno rajtas de tempo al tempo inviti la ŝtatmembrojn al reekzameno de kontraktoj, iĝintaj neaplikeblaj, kaj de internaciaj situacioj, kies daŭro povus endanĝerigi la pacon de la mondo. ”

Eĉ tiel malgrasa artikolo estus povinta servi por ekzameni ekzemple la plendojn de Germanujo post Versailles , se la politika genio egalus la teknikan, sed, malfeliĉe, nur dormis artikolo 19 en sia glacia beleco kvazaŭ mumio en vitra kesto.

Unufoje oni ĝin citis en Ĝenevo, kiam Bolivio petis ekzamenon de sia landlimo kun Ĉilio, sed la Ligo rifuzis eĉ diskuti la peton, timante, ke ĝi kaŭzus tro multajn similajn, kaj nenio plu ĝenis la dormon de la bela artikolo, ĝis kiam la dua mondmilito saltigis en pecojn la vitron de ĝia ĉerko, samtempe kun la vitraĵoj de la plej belaj ĉefpreĝejoj en Eŭropo.

XXVIII. ĈEFAJ KAJ FLANKAJ TASKOJ

Fakte la Ligo de Nacioj ja sukcesis solvi multajn konfliktojn lokajn kaj eĉ mezgravajn, sed ĝi malsukcesis en la gravaj, kiam ĝiaj ĉefaj membroj estis rekte koncernataj. Ĉiu el tiuj grandpotencoj disponis mem pri materia forto supera al la malgrandaj rimedoj, kiujn la ceteraj modestaj ŝtatoj povis kune havigi al la Ligo. Finance ĝia jarbudĝeto kune kun tiuj de la Haga Tribunalo kaj Internacia Laboroficejo sumis apenaŭ dek milionojn da dolaroj.

Tio egalis la spezon por unu horo de milito aŭ unu batalŝipo. Por asekuro kontraŭ la plej terura katastrofo, la membroj ne pagis eĉ unu centonon de dolaro por ĉiu loĝanto. Tamen en ĉiu ĝenerala kunveno famaj ŝtatistoj insistis por ŝparo de elektra lumo aŭ de hejtado de la ĉambroj en la sekretariejo. Tio montris, kiel malmulte ili ŝatis la novan institucion, dum la popoloj multon atendis de ĝi. Ĉar mankis al ili la volo apliki la pacajn artikolojn de la Liga Kontrakto (pri reekzameno de situacioj kaj senarmiĝo), kaj ĉar ili ne kuraĝis plenumi la promesojn pri kuna rezisto al perforto, ili uzis la Ligon nek por certigi pacon, nek por haltigi atakojn, ĝis kiam la dua mondmilito surprizis ilin. Nur tiam la kuraĝo venkis hezitojn.

Kiel prave rimarkigis Einstein , vizitante Ĝenevon, ke ne kompetenteco mankis tie , sed karaktero kaj la volo sukcesi. Certe la Liga Kontrakto suferis je komenca difekto, ĉar ĝi baziĝis sur absolutaj naciaj suverenecoj, sed ĝi tamen entenis la rimedon ilin bremsi per komuna disciplino. La praktiko montriĝis eĉ pli difekta ol la teksto, kaj la spirito malsuper la litero. Tian sperton oni ne rajtas forgesi por estonta konstruo.

Dum mankis la fido je la ĉefaj taskoj, iom da fervoro regis por la flankaj. En la dua periodo, post 1930, nur tiuj efektive daŭris. Kutime la publiko ne scias pri la granda kaj pacienca laborado por haltigi la vendadon de opio kaj la trafikon de sklavoj kaj sklavinoj, ĉu nigraj aŭ blankaj, por rehejmigi rifuĝintojn, por egaligi laborkondiĉojn en fabrikoj per internaciaj konvencioj de la Laboroficejo, kaj ankaŭ por iom protekti la popolojn afrikajn en la kolonioj “sub mandato”.

En mondo, kie oni ne havas militon en ĉiu generacio, tiaj agadoj havas unuan rangon. Necesas do ne forgesi la sperton pli pozitivan sur tiuj kampoj, eĉ se la ĉefa tasko bezonas novan kaj plenan rekonstruon.

XXIX. KOLONIOJ SUB MANDATO

Sur la kampo kolonia la Ligo de Nacioj efektive kreis novaĵon. Antaŭe, afrika popolo, regata de eŭropa potenco, havis nenian plendejon. Nur okaze ĝi trovis amikon en la konscienco de kompata misiisto aŭ de indignanta parlamentano, kiu kuraĝis presigi broŝuron aŭ protesti parole kontraŭ maljustaĵoj. Necesis por tio vera kuraĝo, ĉar tian personon oni tuj kulpigis kiel perfidulon kontraŭ la bonfamo de la patrujo.

En 1919 Prezidanto Wilson  ne konsentis, ke la venkintoj simple aneksu la koloniojn de Germanujo, ankaŭ ne la teritoriojn de la turka imperio en arabaj landoj. Li postulis, ke ili estu administrataj de la okupantoj (Francujo, Belgujo, Britujo, Sud-Afriko, k.t.p.) sub “ mandato ” kaj sub kontrolo de la Ligo de Nacioj.

La Konsilantaro de la Ligo elektis apartan komisionon por ekzameni la raportojn de la mandataj potencoj ĉiujare, kaj la plendojn de la loĝantaro kune kun la oficialaj respondoj.

Artikolo 22 de la Liga Kontrakto diris: “ La bonfarto

--">