Edmond Privat - FEDERALA SPERTO

kunvivi. Kio okazis en interŝtataj federacioj, pruvas la malon. Vidu la sperton usonan, svisan aŭ jugoslavan ekzemple.

Ekzistas ankoraŭ homoj timantaj la vorton “internacia”, kiun ilia koro igas samsignifa kiel “kontraŭnacia”. Nu, la poŝto estas internacia, ankaŭ pano, komerco, scienco, religio. La plej vasta eklezio kristana nomas sin “katolika”; en la greka lingvo tio signifas “universala”.

Nomu ĝin universala, homara, tutmonda aŭ internacia, nenia institucio super landlimoj povas kreski sen ia sento aŭ amo por ĝin varmigi. Ofte la sento kreskas kun la institucio mem same kiel floroj sur arbo. Usono kaj Svislando spertis tiun fenomenon, Sovjetio simile. Kompreneble la publikaj lernejoj en tiuj federacioj kulturis tiun senton.

En svisaj respublikoj, kiel Baselo, Ĝenevo aŭ Tiĉino, la infanoj stariĝas por ekkanti la kantonan kaj poste la federacian himnon en ĉiu ceremonio. La du flagoj flirtas ĉe la fenestroj. Kiu rajtas profeti, ke neniam ekflirtos tria standardo kaj eksonos tria kanto? Tia homara simbolo, kiel la esperantista, nur pliriĉigus la ĝisnunan tradicion.

Se nia libereco kaj aparta nacia genio estas savataj kaj protektataj de la nova institucio pli vasta, ĉu ni ne konstatos gajnon en la nova kompletiga sento?

Ami blinde kantonan aŭ nacian patrujon kiel absolutan plafonon, tio kondukas rekte al katastrofo, ĉar fatale okazas iam interfrapo kun alia grupo, same blinda, kiu kredas sian patrujon sola en la mondo. Nu, patriotismo nacia en la realo ekzistas ĉiam en la multenombro, neniam en soleco.

Troviĝas ne nur tragedia, sed ankaŭ ridiga elemento en tia gusto por veroj falsigitaj per amo al unu sola parto de la mondo kaj pro malkapableco vidi objektive la faktojn de la ceteraj partoj. Tiel oni falas en la fantaziojn de sovaĝaj gentoj, kiuj nomas sin “la veraj homoj” aŭ “la filoj de la suno” aŭ “la plej nobla nacio en la tuta mondo”, k.t.p.

En la mezepoko la eŭropaj familioj ankoraŭ agadis laŭ venĝo kaj revenĝo kiel la Kapuletoj  kaj Montaguoj  en Verono , kies dramon eternigis Shakespeare . La sento pri honoro kaj “ vendetta ” regis. Longe daŭris la kutimo pri dueloj.

Nun tiu kutimo preskaŭ mortis kaj sento supera disvastiĝis. Ĝi ne detruis la amon de la gepatroj al siaj infanoj. Male, la patrinoj ĝojas, ke la filoj ne plu riskas sian vivon pro tiuj bataloj pri familia honoro. En nia tempo bedaŭrinde la nacia honoro kaj prestiĝo fariĝis tragedia preteksto por submeti la junulojn kaj tutajn popolojn al la mortdanĝero. Urĝas aldoni novan senton al tiu blinda fideleco.

XXXIII. EDUKO AL MONDSENTO

Disvastigi mondsenton por malgrandigi la danĝeron de blinda patrujamo, tio necesas kune kun la pliperfektigo de mondorganizo. La Ligo de Nacioj ja starigis Internacian Instituton de Intelekta Kunlaborado , sed oni devigis ĝin severe limigi sian agadon kaj zorgi nur pri universitataj kaj bibliotekaj interrilatoj, Oni timis pli homaran kampon.

Kiam iu proponis enkonduki en la lernejojn instruadon pri la celoj de la Ligo aŭ konsili senpartiecon en la lernolibroj pri historio, tuj aŭdiĝis protestoj en la nomo de la sankta nacia suvereneco. La nuna UNESCO  ĝuas pli favoran atmosferon, sed ankaŭ ne povas tro kuraĝi.

La ĝenerala kunveno de la Ligo de Nacioj ordonis enketon pri la rezultatoj de Esperanto-kursoj en lernejoj kaj voĉdonis oficialigon de simpatia raporto la 21-an de septembro 1922. Ĝi konstatis, ke “ la potenco de lingvo estas granda forto kaj la Ligo de Nacioj havas bonajn kaŭzojn por sekvi kun speciala intereso la progreson de la Esperanto-movado, kiu povus iam havi grandan influon por akceli la spiritan unuiĝon de la homaro, se ĝia disvastiĝo ĝeneraliĝus ”.

En la sekvinta jaro la kunveno petis la Interŝtatan Telegrafan Mondunuiĝon doni al Esperanto la staton de rekonata lingvo por internaciaj rilatoj kun normala tarifo. Poste la Unuiĝo decidis tion per statuta artikolo.

La 10-an de decembro 1954 la ĝenerala kunveno de UNESCO  konstatis oficiale, ke “ la rezultatoj atingitaj per Esperanto por internaciaj intelektaj interŝanĝoj kaj por amikiĝo de la popoloj kunrespondas al la celoj kaj idealoj de UNESCO ”, kaj komisiis la Direktoron kunlabori kun Universala EsperantoAsocio sur la komunaj kampoj.

Estas certe, ke lingvo, eĉ nur helpa kaj neŭtrala, potence favoras unuecon. Neniu povas dubi, ke la angla lingvo fariĝis elemento de kuna kompreno kaj kultura parenceco inter la nacioj de la Brita Ŝtataro, eĉ se kelkaj estas alilingvaj. La komuna uzo de unu lingvo tenas ilin pli solide ligataj ol ia nura tre malfirma Statuto de Westminster , kiu proklamas ilian plenan suverenecon kaj eĉ ilian rajton eksiĝi el la familio laŭvole, se ilia parlamento tion decidus.

Tiu brita “ Commonwealth ” estas ekzemplo de ligo, kies spirito superas la “literon”, dum ĝuste la malo montriĝis ĉe la Ligo de Nacioj, kie mondsento mankis kaj la praktiko videble malsuperis la statuton.

Sed neniu el la grandaj nacilingvoj povas krei komunan homaran senton, ĉar ili ankoraŭ entenas tro da unuflanka tradicio. Nek la angla, nek la rusa lingvoj estas rigardataj ĉie kun egala simpatio. Pozitiva sento ekzistas interne de grupo de nacioj influitaj de angla aŭ slava kulturoj, sed negativa sento kaj malfido ekzistas ĉe la cetera grupo. Nur neŭtrala lingvo kapablas eviti tiun baron kaj unuigi mondsenton super ĉiuj landlimoj.

XXXIV. LA UNUIĜINTAJ NACIOJ

Ke la homaro nepre bezonas interŝtatan organizon por eviti militon, tion pruvas la fakto, ke post la malsukceso de la unua provo (Ligo de Nacioj) oni faris duan provon (Unuiĝintaj Nacioj). Tiu dua mondorganizo tamen havis, jam de la komenco, la samajn mankojn, kiel la unua, kaj riskas la saman danĝeron. Neniu bezonas esti profeto por antaŭdiri, ke ĝi devos ŝanĝi sian statuton por sukcesi, aŭ ke tria provo ĝin anstataŭos, se ĝi detruiĝos kiel la unua.

Ĉu ĝi korektiĝos, ĉu ĝi cedos lokon al pli taŭga formaĵo, la spertoj jam faritaj ambaŭokaze utilos por konstrui pli bone. Kompare kun la Ligo la nova organizo, Unuiĝintaj Nacioj, havas unu tre gravan avantaĝon: la partoprenon de Usono kaj Sovjetio, kio mankis antaŭe. Usono neniam aliĝis al la Ligo, Sovjetio venis malfrue en ĝin kaj, male, partoprenis de la komenco en la kreo de la nova mondorganizo.

Bedaŭrinde baldaŭ kreskis forta malfido inter la du plej grandaj membro-ŝtatoj, kaj tio nur akrigis la situacion, jam negativan pro la samaj eraroj ripetitaj. Kiel la Ligo, la Unuiĝintaj Nacioj ne estas kunveno elektita de la popoloj mem kun ekzekutivo reprezentanta la tuton: ĝi denove estas kunveno de registaroj kun konsilantaro de naciaj potencoj, reprezentantaj sin mem aparte, kaj ne la tuton. La bazo estas divido, ne unuigo. Pro tio la kunsidoj ilustras rivalecon, ne pacemon.

Por krei veran konsilantaron kapablan certigi la pacon, la kunveno devas elekti personojn, ne ŝtatojn, kaj tiuj homoj, simile kiel la juĝistoj en Hago, devus dependi ne de siaj naciaj registaroj, sed de la ĝenerala kunveno kun unu klara tasko: malebligi militon. Tio estas tute alia afero ol defendi la intereson aŭ prestiĝon de tiu aŭ alia ŝtato.

Tia ekzekutivo

--">