Ernest Drezen - Zamenhof

estus granda peko de mia flanko. Mi venas al vi el lando, kie nun multaj milionoj da homoj malfacile batalas pro libereco, pro la plej elementa homa libereco, pro la rajtoj de homo”.

Sed la limigitaj konceptoj de esperantismo permesis al li paroli nur pri unu el la sekvoj kaj tute ne pri la kaŭzo:

“Krom la batalado pure politika, kiun ni esperantistoj ne povas tuŝi, mi vidas en tiu lando bataladon inter la gentoj”. Zamenhof bone parolis pri:

“Aro da abomenindaj krimuloj, kiuj per diversaj plej ruzaj kaj plej malnoblaj rimedoj, per amase dissemataj mensogoj kaj kalumnioj arte kreas teruran malamon inter unuj gentoj kaj aliaj”.

Sed li ne trovis vortojn necesajn por klarigi la motivojn, kial tiuj mensogoj kaj kalumnioj estas dissemataj. Li atestas, ke:

“Ni ne kredas, ke neŭtrala fundamento faros el la homoj anĝelojn”... . kaj tamen li finas per esprimo de espero, ke tiu fundamento “forigos almenaŭ la grandan amason de tiuj bestaĵoj kaj krimoj”.

Tamen eĉ tiu espero, malakceptanta nur la malbonon de la nuntempo, estis malagrabla kaj neakceptebla por tiuj, kiuj venis al esperanto kun aliaj malpli idealistaj ideoj kaj konceptoj. Ili solidariĝis en sia rilato al ideoj kun la cara registaro, persekutanta pro samaj konceptoj la tolstoj anismon.

Tiuj personoj kaj inter ili la ĉefa — markizo de Beaufront  — jezuito kaj obskurantulo, siatempe insistis pri tio, ke per helpo de la “Deklaracio pri Esperantismo”, akceptita de la Bulonja Kongreso en la j. 1905, estu malpermesataj ĉiuj “esperoj kaj revoj, kiujn tiu aŭ alia esperantisto ligas kun la esperantismo”.

Zamenhof volanta esti sincera — ne povis akcepti tiujn postulojn. Li deklaris al la II Kongreso Esperantista: “Se nin, la unuajn batalantojn por esperanto, oni devigos, ke ni evitu en nia agado ĉion idean, ni indigne disŝiros kaj bruligos ĉion, kion ni skribis por esperanto. Ni ekkrios: kun tia esperanto, kiu devas servi ekskluzive nur al celoj de komerco kaj praktika utiligo, ni volas havi nenion komunan”.

La samon li ripetis ĉe la fino de sia parolado dum la III Universala Kongreso de Esperanto ( Cambridge  1907 j.).

“Vivu Esperanto, sed antaŭ ĉio vivu la celo kaj la interna ideo de la esperantistaro, vivu la frateco de la popoloj, vivu ĉio, kio rompas la murojn inter la gentoj”.

Ĝis la fino de sia vivo mem Zamenhof suferis grandan batalon inter siaj revoj — idealoj kaj la reala vivo.

Li komprenis nesufiĉecon de siaj proponoj, sed li ne sciis kiamaniere ilin vastigi kaj fortigi.

Jam dum la mondmilito en “Alvoko dediĉita al la eventuale okazonta ‘Kongreso por neŭtrala homa religio’” li projektis “starigon de neŭtrale-homa etika regularo” * .

*   E. Privat  “Vivo de Zamenhof”, London , 1920 j. p. 179.

Eble en tiu regularo li estus pli vaste kaj pli klare disvolvinta siajn soci-politikajn idealojn.

Tamen la morto veninta kaj longe daŭrinta Eŭropa milito malhelpis al realigo de tiu finplano de Zamenhof.

Personeco de Zamenhof

Zamenhof unuigis en sia menso du ideojn: 1) de racia lingvo internacia kaj 2) de certa politike-filozofia principaro por solvi la problemon de genta interbatalo.

Li brile sukcesis ĉe sia ideo unua. Li malsukcesis en la dua. Sed lia sindono kaj lia preteco oferi por siaj ideoj ĉion al li karan kaj sian personecon mem restas ekster iu ajn dubo.

Li havis neniom da gloramo persona. Volonte li kaŝis sian personon ĉiuokaze, kiam tio estis utila por liaj ideoj, kaj eĉ ĉiam, kiam tio estis ebla.

La raporto prezentita en la j. 1900 al la “Kongreso de la Franca Societo por progresigo de sciencoj” estis verkita de li. Tamen ĝis la j. 1910 li neniel deklaris sin aŭtoro de tiu siatempa ĉefverko en la primondlingva literaturo.

Nur dum la Washington a Kongreso (1910 j.) li konfesis por tiu ĉi raporto sian aŭtorecon.

Tiuj tendencoj kaŝi sian personecon kreskis ĉe Zamenhof kun la jaroj, des pli ke lia oficiala situacio de la aŭtoro de rapide vastiĝanta nova lingvo ĝenis lin kaj malhelpis al li libere paroli kaj agiti por plej karaj al li revoj, por liaj eraraj, sed ĉiuokaze bonintencaj idealoj de socia rekonstruo.

Dum la V Kongreso Esperantista en Barcelono (1909 j.) li diris:

“La mondo vidas en mi ĉiam la naturan reprezentanton de la anaro esperantista... Forte mi dezirus forrifuzi mian por mi tro turmentan rolon”.

Ĉe la 25-jara jubileo de Esperanto dum la 8-a Kongreso Esperantista en Krakow  Zamenhof fine deklaris:

“Permesu al mi, ke mi fine formetu de mi mian rolon. La nuna kongreso estas lasta, en kiu vi vidas min antaŭ vi: poste, se mi povos veni al vi, vi ĉiam vidos min nur inter vi”.

Li pravigis sian agon per tio, ke multaj ne aprobantaj lian personon aŭ liajn politike-filozofiajn principojn — malaprobas pro tiu kaŭzo esperanton.

Zamenhof esperis, ke liberigita de iu oficiala movadon reprezentanta rolo, li povos ankoraŭ pli sindone servi al sia idearo, paroli pri ĝi kaj senĝene serĉi la eblajn kuracilojn por la ekzistantaj sociaj malsanoj.

Sed li malsukcesis. Antaŭ la komenco de la X-a Kongreso Esperantista en Parizo eksplodis mondmilito. Zamenhof eĉ ne sukcesis pridiskuti kun siaj amikoj-sampensuloj la “Deklaracion pri Homaranismo”, publikigitan en la j. 1913.

Lasta tragedio de Zamenhof

E. Privat  en sia verko “Vivo de Zamenhof” rakontas, ke tuj post fino de mondmilito Zamenhof revis kunvoki “kongreson por neŭtrale-homa religio”.

Sed la mondmilito daŭris kaj ŝajne ne havis finon. Sur Ia preparita manuskripto — alvoko por tiu kongreso Zamenhof intersekve skribis ke la kongreso okazos en urbo svisa:

“en lastaj tagoj de decembro 1916”, poste “en la unuaj tagoj de aŭgusto 1917”, kaj finfine kun mano tremantaj: “post la fino de la milito”.

Por Zamenhof la kaŭzoj de mondmilito restis ne komprenitaj. Li ankaŭ ĉe la fino de sia vivo kapablis pensi nur pri lingvo neŭtrala kaj religio neŭtrala. Sed, ne penetrinte en la esencajn kaŭzojn de moderna kapitalismo kaj imperialismo, Zamenhof jam bone antaŭvidis, ke la rezultato de tiu milito estos nula, ke ĝi finiĝos per simpla flikado de la antaŭmilitaj ŝtatlimoj.

La “letero al diplomatio”, skribita dum la pasko 1915, estis lia cigno-kanto.

Li sin turnis ne al popoloj, sed al la formalaj reprezentantoj de tiuj popoloj — al diplomatoj.

Firma kaj klare-pensa menso de Zamenhof, tiel alte taksinta la rolon de kolektivismo ĉe kreado de nova lingvo, jam ĉesis kredi al kreaj fortoj de hom-masoj ĉe solvado de problemoj sociaj. Zamenhof, lasinta tiun senton kolektivisman, trafis en plej senesperan situacion.

Mankis al liaj proponoj firmeco. Mankis al Zamenhof kredo pri realigeblo de liaj proponoj.

Anstataŭ iuj klaraj kaj certaj kuraciloj por forigi la malbonaĵojn de la nuntempa socio — li povis

--">