Ferenc ágyi - KOKO KRIAS JAM

Se ŝi volos liberigi la salamandron, ŝi tion povos fari.

– Rigardu, Marinjo, kiel bela ekzemplero...

– Jesuo, diris la maljunulino – kia monstro!

– Al mi ĝi plaĉas. Kiel saĝaj, etaj okuloj! Ĝi estas bela. Vere bela. Ĝi eĉ ne timas min – diris la knabino.

(Du azianoj – pensis la komizo. – Estas rimarkinde, kiel ili konvenas unu al la alia.)

* * *

La du orientanoj renkontiĝis kaj samsortiĝis. La salamandro ekveturis el la kriza, griza ĉefurbo al la ne tre malkproksima, nova komunumo nordoriente.

III

La loĝloko estis konvena al la besteto. La dometo estis malgranda, unufamilia konstruaĵo. Nur la patrino kaj Maria  loĝis en ĝi. La salamandro rapide adaptis sin al la cirkonstancoj. Ĉio estis agrabla, komforta. La dometo situis en senbrua, kampara regiono, proksime al akacia arbareto. Ruĝaj papavoj diskutis kun la vento sur la alte situanta kampo, preter kiu vojeto gvidis al la domo. La domoj tie estis ne malproksime unu de la alia, sed ĉiukaze ili povis spiri libere. La maljunulino ne multe rilatis kun la salamandro. Ŝi ne povis venki sian timeton antaŭ la malvarma besto, kiu rememorigis al ŝi serpentojn. Tiu ĉi antaŭjuĝo ne estis tute justa. La salamandro havis malvarman sangon kaj estis laŭ sia naturo egoisma kaj indiferenta, sed ne insida kaj malica, kiel la serpento. Maria  mem ne rimarkis, ke la salamandro estas indiferenta. Ŝi ŝatis sian salamandron, kaj laŭ la ŝparemaj signoj de la rekono – kion ŝi perceptis kiel reciprokan simpation – ankaŭ la flamsalamandro kutimiĝis al sia protektantino.

Inter ili estis ia parenceco. Tiu ĉi bela, kreolhaŭta knabino montris sin same prokrastema, kvankam vigla, kiel la salamandro. Ŝi povis agi rapide, sed ŝi ne emis rapidi. Ŝi volis sonĝi en la vivo, ŝatis la molan varmon kaj la facilan ombron. Ŝi gardis sian sentovivon sub sep sigeloj, kaj oni kredis ŝin frida. Ŝi estis konservativa, sed sincera. Neniam ŝi mensogis al si. Sed ŝi estis hontema. Kaj maltrankvila. La ritmo de la vivo, la tumultiĝo de la frenezaĵoj en la nova vivo, komplikita de la militpsiko, ŝin timigis, kaj ŝi ne povis trovi vojon por si. Ŝia patrino estis piulino kaj malsana. Ĉe ŝi oni ne povis trovi helpon; oni ne rajtis timigi kaj maltrankviligi ŝin. La patro jam delonge estis mortinta. Ŝian fraton nur ekonomiaj aferoj interesis; li bone orientiĝis en la komerca labirinto de la militkriza vivo. Li eluzis lerte la eblecojn kaj efektive li estis la labordonanto de Maria . Ŝi laboris en lia kontoro. Nun li estis en militdeĵoro, sed eĉ tie li povis daŭrigi siajn prosperajn klopodojn trovi monon. Lia deĵoro permesis al li sin movi, kvankam nun li loĝis iom pli malproksime. Jen kaj jen li aperis en eleganta oficira uniformo ĉe sia familio. Maria  prizorgis nun la korespondadon en la hejmo, sed li zorge kaŝis sian privatan vivon antaŭ ŝi. Precipe, kiam temis pri virinoj. Nek Maria  nek la patrino estu konsternataj de tio, kion oni travivas. La gefratoj bone harmoniis, sed ĉiu vivis sian apartan vivon. Maria  kreskis en soleco. Ŝia sensa vivo maturiĝis malrapide, sed kun interna intenso. Ŝi sin fermis en sin. Pri siaj problemoj ŝi ne povis paroli kaj iom post iom ŝi konsideris grava krei tutan defendsistemon ĉirkaŭ si. En la tuta vivo estis nur unu viro, kiun ŝi povis ami, sed ankaŭ tiu ĉi romano evoluis kiel malnova felietono. Ŝia “fianĉo” estis precize la malo de la moderna modelo. Bluokula, knabinvizaĝa, rozhaŭta... li ofte ruĝiĝis, kiel knabineto.

Li estis filologo, litervermo, alta junulo kun iom frue kurbeta dorso. Li ne estis snobo, sed li estis pedanta pri siaj vestoj, el kiuj li havis provizon, eksterordinare malgrandan, tamen eterne daŭran, ordan kaj puran. Li ne parolis la modan ĵargonon de la junularo, kaj antaŭ ol li renkontis Maria n, li havis nur palajn memorojn de infanaj amoj. Li estis malriĉa stipendiato, kies konstantaj zorgoj kaj penoj ne lasis tempon por okupoj ekster la studado kaj vivteno. Li haltiĝis ĉe tiu grado de la ama problemo, kiam oni imagas la amon nur en la formo de la plej alta estimo. La objekto de tia amo devas esti pasiva, iaspeca diino sen homaj bezonaĵoj, kiu senpersone toleras la adoron. La ĉefa rito de tia amo konsistas el la imago de puraj, piaj kisoj, sed la filologo en la realo ververe ne atingis eĉ tiun ĉi uverturon... Li estis strangulo, kies okuloj parolis klaran lingvon, sed kies komplekso katenis liajn brakojn kaj lipojn. Maria  pli kaj pli ŝatis la junulon, eble ĝuste tial, ke li estis unikulo, ne-reala, fremda en la vivo, same kiel ŝi mem. Maria  vane atendis la unuan kison, ĝis fine ŝi mem iniciatis ĝin. Tio okazis abrupte, kiam la juna viro devis forlasi la regionon por obei al la subita alvoko: li iĝis soldato, kaj restis tempo nur por rapida adiaŭo.

Mobilizitoj ofte havis nur minutojn, kaj kiam Maria  rimarkis, ke li eĉ tiam ne povas venki sian kuriozan malforton, ŝi ĉirkaŭbrakis lin kaj ili interkisiĝis. Rapide, urĝe, improvizite kaj ne senĝene. Ilia sola erotika memoro estis tiu ĉi kiso, sed ili ambaŭ konsideris ĝin kiel sigelon de kontrakto por estonta kunvivo. Ili liberiĝis de siaj kompleksoj, kaj en la leteroj oftaj ilia tono iĝis pli kaj pli natura. Ĝuste nun estis iom da paŭzo en la leteroj, sed Maria  ne angoris, ĉar ŝi sciis, ke li ŝanĝis restadlokon. Sed ŝi tre atendis liajn leterojn, kiuj donis al ŝi okazon eskapi el la reala krizo. Se ne venis leteroj, ŝi fuĝis al siaj libroj. Ŝi ŝatis relegi librojn. Ŝia gusto estis delikata kaj certa. Ŝi ofte relegis la Nausika an kanton el la homera Odiseado . Tie la realo kaj la fabelo renkontiĝis en iu sorĉa maniero. En ŝi kaŝludis la penso, ke ŝia fianĉo devus  esti iom muskola, vireca, simila al la nuda Odiseo, kiun la ondoj ŝovas al la serena, sennuba lando de la fajakoj.

Maria  ankoraŭ ne povis plendi pro la cirkonstancoj. Sed ŝi atendis la vivon. La nuna stato estis nur sojlo al tiu tempo, kiam la vivo estos kompleta. Ĉio, kio nun povis bari tiun ĉi preparon, devis foriĝi el ŝia vivo. Ŝi ne ŝatis la radion, ĉar ŝin ĝenis la militaj novaĵoj kaj la milita propagando. Ŝi kredigis al si, ke la milito devas finiĝi, antaŭ ol ŝiaj frato kaj fianĉo povus esti en militdanĝero. La milito decidiĝos aliloke, ne ĉi tie. Cetere tio estis la ĝenerala opinio en la tuta lando, kaj la homoj vivis de tago al tago, ne multe cerbumantaj. Sed tamen: kelkfoje Maria  kaptiĝis en la reto de la granda angoro. La maljunulino silentis longe-longe dum tiaj tagoj. Nenio okazis, sed tiu ĉi nenio estis malhela kaj flustris pri katastrofo. Dum tiaj tagoj kaj noktoj la brunaj okuloj de Maria  eĉ pli malhele boris siajn radiojn en la spacon kaj tempon.

Du senmovaj vivantoj – Maria  kaj la salamandro. Sed la salamandro estis kontenta kaj tute ne emis rigardi trans siajn horizontajn limojn; Maria  devis fari tion, kvankam ankaŭ ŝi ne emis por tio.

IV

La saman tagon, kiam la salamandro establiĝis en la hejmo de Maria , alvenis la frato por dutaga libertempo. La domo vigliĝis. Li estis bonhumorulo kaj laŭte afabla. Li konstruis per lertaj manoj la loĝlokon por la salamandro: grandan keston, kies vandoj ricevis vastajn fenestrojn, t.e. vitrotabulojn. Li donis sin kun infana ĝojo al tiu okupo, kaj la

--">